Spis treści
Detoks wątrobowy, dieta odkwaszająca, głodówka dla zdrowia – to tylko kilka z licznych sloganów, które cyklicznie do nas wracają w social mediach. Odwołują się do potrzeby „oczyszczania organizmu”, rzekomego przeciążenia toksynami i suplementów, które mają ten problem rozwiązywać.
Te i inne podobne hasła nie mają pokrycia w wiedzy medycznej. Nie istnieje lista produktów, które „oczyszczają” wątrobę. Czy jednak odpowiednią dietą możemy wspierać jej zdrowie? Czytaj dalej, a zaraz się o tym przekonasz.
Dlaczego nie istnieje takie pojęcie jak „dieta wątrobowa”?
Nie ma jednej uniwersalnej diety, która wspierałaby wątrobę we wszystkich sytuacjach. Jej funkcja metaboliczna nie ogranicza się do jednego zadania. Wątroba uczestniczy w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów, białek, magazynuje witaminy, syntetyzuje czynniki krzepnięcia, przekształca hormony i neutralizuje toksyny.
W przypadku chorób wątroby – przewlekłego wirusowego zapalenia, stłuszczenia, marskości czy cholestazy – zasady żywienia różnią się w zależności od stadium choroby, jej przyczyny oraz współistniejących zaburzeń metabolicznych. Właśnie dlatego nie można mówić o jednej „diecie wątrobowej”.
W dietetyce klinicznej stosuje się różne schematy żywieniowe, dopasowane indywidualnie do pacjenta. Inne zalecenia dotyczą osób z aktywnym stanem zapalnym, inne z zaawansowaną marskością, a jeszcze inne tych, którzy przeszli przeszczep. Każda z tych sytuacji wymaga odrębnego podejścia dietetycznego, które będzie uwzględniać stan zdrowia osoby chorej i jej potrzeby żywieniowe.
Czy wątrobę trzeba profilaktycznie „odciążać” specjalną dietą?
Nie ma konieczności „odciążania” wątroby, jeśli ta funkcjonuje prawidłowo. Przy braku patologii (np. choroby, zaburzeń procesów trawienia) narząd nie ulega przeciążeniu w sposób, który wymagałby interwencji dietetycznej. Wątroba potrafi samodzielnie regulować szlaki metaboliczne i dopasowywać intensywność reakcji do aktualnych potrzeb organizmu.
U osoby zdrowej nie występuje zjawisko zalegania toksyn w wątrobie ani nie dochodzi do zatrucia produktami przemiany materii w wyniku spożycia zwykłych posiłków. Jeśli jednak istnieją podejrzenia zaburzenia pracy tego narządu (poparte objawami – m.in. bólem w prawym podżebrzu, biegunkami czy dyskomfortem po tłustych posiłkach), to diagnoza powinna zostać postawiona przez lekarza, a postępowanie żywieniowe powinno opierać się na zaleceniach klinicznych.
Odrębna kwestia to styl życia. Nadużywanie alkoholu, nadmiar tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans, dieta bogata w cukry proste, niski poziom aktywności fizycznej i przewlekły deficyt snu mogą prowadzić do zaburzeń metabolicznych, które będą dotykać również wątrobę.
- W tej perspektywie dieta faktycznie może pomóc – nie ma jednak charakteru „oczyszczającego”, lecz jest ukierunkowana na wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych (w pierwszej kolejności dokładnie takich samych, jakie rekomendowane są każdej zdrowej osobie dorosłej). Mowa tutaj o sytuacjach, w których można jeszcze zapobiegać, a nie leczyć zaburzenia, które już występują.
Jakie składniki są przyjazne wątrobie?
Nie szukajmy specjalnych zaleceń. Spójrzmy na dietę całościowo. Zbilansowany jadłospis – z prawidłową zawartością białka, tłuszczu i węglowodanów, bogaty w witaminy, składniki mineralne i błonnik – stwarza najlepsze warunki, które sprzyjają utrzymaniu dobrej kondycji wątroby.
Zbilansowana dieta, czyli jaka?
- Bogata w pełnowartościowe białko – zwierzęce (drób, chudy nabiał, jaja, białe ryby) i roślinne (strączki, tofu).
- Uwzględniająca nienasycone kwasy tłuszczowe – jedno- i wielonienasycone (orzechy, nasiona, pestki, awokado, tłuste ryby morskie, olej rzepakowy, oliwę z oliwek, miękkie margaryny).
- Bazująca na pełnoziarnistych produktach zbożowych (pieczywie razowym, kaszach, płatkach zbożowych, pełnoziarnistych makaronach).
- Spełniająca zalecenia dotyczące dziennego spożycia warzyw i owoców – przynajmniej 400 gramów (jednak im więcej, tym lepiej).
- Nie bez znaczenia pozostaje zawartość błonnika pokarmowego. Jego obecność wpływa na metabolizm lipidów oraz wiązanie niektórych produktów przemiany cholesterolu. Szczególnie wartościowe są frakcje błonnika rozpuszczalnego – obecne w płatkach owsianych, siemieniu lnianym, babce jajowatej i warzywach strączkowych.
W diecie wspierającej procesy metaboliczne można uwzględniać także rośliny o działaniu żółciopędnym (m.in. ostropest plamisty, karczoch, kurkumę i mniszek lekarski). Surowce wpływają na zwiększenie wydzielania żółci oraz wspierają jej przepływ do dwunastnicy. Ten element może być przydatny w profilaktyce zastojów żółci i w kontekście trawienia tłuszczów. Zanim jednak zdecydujesz się sięgnąć po jakąkolwiek suplementację, zadbaj o podstawy zdrowej diety i skonsultuj swoje wybory ze specjalistą (niektóre preparaty mogą wchodzić w interakcje z lekami lub być przeciwwskazane w konkretnych stanach zdrowotnych).
Fruktoza – czy to „wróg numer 1” wątroby?
Fruktoza jest cukrem prostym, który metabolizowany jest niemal wyłącznie w wątrobie. W przeciwieństwie do glukozy nie podlega kontroli insulinowej i nie wpływa bezpośrednio na stężenie cukru we krwi. Jej nadmiar prowadzi jednak do powstawania trójglicerydów w procesie lipogenezy de novo – czyli syntezy tłuszczów z cukru.
Nadmierne spożycie fruktozy – szczególnie z napojów słodzonych, syropów glukozowo-fruktozowych i przetworzonych deserów – może prowadzić do nagromadzenia tłuszczu w komórkach wątrobowych. Efektem tego jest znacznie większe ryzyko rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD – non-alcoholic fatty liver disease).
Warto odróżnić fruktozę w produktach naturalnych od jej skoncentrowanych form przemysłowych. Fruktoza w owocach występuje razem z błonnikiem, antyoksydantami i wodą. Jej wchłanianie zachodzi wolniej i w mniejszych ilościach. Nie należy się jej obawiać. Problemem pozostaje fruktoza w produktach wysoko przetworzonych, które dostarczają jej w formie łatwo dostępnej i pozbawionej naturalnych regulatorów.
Bibliografia
- Hajdarevic, B., Vehabovic, I., Catic, T., & Masic, I. (2020). The role of diet therapy in the treatment of liver disease. Materia Socio-medica, 32(3), 200.
- Okręglicka, K., Pardecki, M., Jagielska, A., & Tyszko, P. Z. (2017). Metaboliczne efekty nadmiernego spożycia fruktozy z dietą. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 23(3).
- Francik, R. (2018). Tkanka tłuszczowa i jej metabolizm. Cukrzyca typu 2 a zaburzenia w syntezie i aktywności wisfatyny, leptyny oraz greliny. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu.
- Ciborowska, H., Ciborowski, A., (2022). Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydanie V (red: E. Jaworska). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Sangouni, A. A., Zadeh, S. H., Mozaffari-Khosravi, H., & Hosseinzadeh, M. (2022). Effect of Mediterranean diet on liver enzymes: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. British Journal of Nutrition, 128(7), 1231-1239.
