Spis treści
Ciąża — niewątpliwie wyjątkowy czas w życiu. O wielu kwestiach trzeba wtedy pomyśleć i liczne rzeczy trzeba zmodyfikować. Takie uroki rodzicielstwa. Chociaż przyszli rodzice często nowe obowiązki dzielą po połowie, to jednak po stronie kobiety znajduje się konieczność szczególnego dbania o siebie i swoje zdrowie — z pomocą lekarza, odpowiedniego stylu życia, diety i… suplementacji.
Dobór suplementów diety nie powinien być przypadkowy — jakie preparaty warto przyjmować podczas ciąży, a jakich należy unikać?
Suplementacja w okresie ciąży — oficjalne zalecenia
Na wstępie podkreślamy — już na etapie planowania ciąży, warto zasięgnąć porady lekarza. Specjalista pomoże dobrać odpowiednią suplementację dostosowaną do stanu zdrowia i indywidualnych potrzeb kobiety.
Zalecenia jednak nie biorą się znikąd. Istnieją oficjalne rekomendacje dotyczące suplementacji przed i w trakcie ciąży, które mają na celu wsparcie zdrowia matki i rozwijającego się dziecka. Na początku 2024 roku eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników opublikowali swoje stanowisko w zakresie suplementacji w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu.
Przed zajściem w ciążę, jak i w jej trakcie, szczególnie istotne jest dostarczanie organizmowi określonych witamin i składników mineralnych, które wspierają rozwój płodu i pomagają zapobiegać wadom wrodzonym. Do opisanych i najczęściej rekomendowanych suplementów należą kwas foliowy, cholina oraz witaminy z grupy B (B6 i B12).
Kwas foliowy
Kwas foliowy (witamina B9) jest jednym z najważniejszych suplementów zalecanych kobietom planującym macierzyństwo oraz będącym już w ciąży. Kwas foliowy w organizmie bierze udział w syntezie DNA i podziale komórek — obie właściwości są niezbędne dla prawidłowego wzrostu płodu.
Niewystarczające wysycenie organizmu kwasem foliowym (zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży) może prowadzić do poważnych i nieodwracalnych wad cewy nerwowej.
Właśnie z tego powodu zaleca się suplementację kwasu foliowego już w okresie przedkoncepcyjnym (na etapie planowania ciąży). Według zaleceń kobiety w wieku rozrodczym powinny przyjmować co najmniej 400 µg kwasu foliowego dziennie. Natomiast w ciąży forma suplementacji ulega modyfikacji — w tym okresie rekomenduje się przyjmowanie 400-800 µg kwasu foliowego, jednak w jego aktywnej postaci (5-MTHF). W niektórych przypadkach (na przykład u kobiet z historią wad cewy nerwowej w rodzinie) lekarz może zalecić wyższe dawki.
Dodatkowa suplementacja choliny i witamin B6 i B12
Oficjalne stanowisko wskazuje także inne ważne składniki, których przyjmowanie w postaci suplementów diety może wywrzeć korzystny wpływ na rozwój dziecka i przebieg ciąży.
- Cholina jest składnikiem, który wspiera prawidłowy rozwój mózgu płodu oraz funkcjonowanie układu nerwowego. Jest prekursorem acetylocholiny — neuroprzekaźnika ważnego dla procesów pamięci i uczenia się. Cholina odgrywa także rolę w regulacji ekspresji genów.
- Witamina B6 (pirydoksyna) jest ważna dla metabolizmu białek i węglowodanów oraz utrzymywania prawidłowego stężenia homocysteiny. Może również pomóc w łagodzeniu objawów porannych mdłości, które często towarzyszą wczesnej ciąży.
- Witamina B12 (kobalamina) bierze udział w procesach warunkujących prawidłową pracę układu nerwowego oraz produkcję czerwonych krwinek. Jej niedobór może prowadzić do anemii megaloblastycznej oraz zaburzeń neurologicznych u matki i dziecka. Witamina B12 występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, co sprawia, że wegetarianki i weganki powinny zwrócić szczególną uwagę na jej suplementację.
Składniki mineralne — co najczęściej suplementują kobiety?
Podczas ciąży wzrasta zapotrzebowanie na niektóre składniki mineralne — głównie jod i żelazo. Suplementacja tych pierwiastków jest często konieczna, ale powinna być zawsze prowadzona pod kontrolą lekarza.
- Jod jest wykorzystywany w produkcji hormonów tarczycy, które są niezbędne w tworzeniu struktury mózgu i układu nerwowego płodu. W początkowych etapach ciąży to tarczyca przyszłej mamy produkuje hormony potrzebne dziecku do prawidłowego rozwoju. Niedobór jodu może prowadzić do zaburzeń w syntezie niezbędnych hormonów, a tym samym do zaburzeń rozwojowych oraz problemów z tarczycą — nie tylko u płodu, ale także u kobiety.
- Żelazo to składnik mineralny, który jest niezbędne do produkcji hemoglobiny — białka potrzebnego do transportowania tlenu w organizmie. Wzrost objętości krwi u ciężarnych kobiet sprawia, że dzienne zapotrzebowanie na żelazo staje się znacznie wyższe. To czynnik, który zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju anemii i związanych z nią problemów zdrowotnych.
Każda przyszła mama powinna wiedzieć, że nadmiar wyżej wspomnianych składników jest równie niebezpieczny, co ich niedobór. Dlatego dawki suplementów powinny być zawsze przepisywane przez lekarza na podstawie indywidualnych potrzeb kobiety. Suplementowanie losowych preparatów według własnego uznania może być ryzykowne i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Na co należy uważać?
Podczas ciąży ważne jest nie tylko to, co suplementujemy, ale także to, czego przyszła mama powinna unikać. Jednym z takich składników jest witamina A — nie tylko w postaci suplementów, ale także ta, którą dostarczamy z dietą.
Chociaż witamina A jest niezbędna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu, to jej nadmiar może być szkodliwy. Nadmierna podaż witaminy A, szczególnie w formie retinolu (pochodzącego z produktów zwierzęcych — wątróbki, tranu czy właśnie nieprzemyślanej suplementacji), może prowadzić do rozwoju wad wrodzonych u dziecka. Podczas ciąży zaleca się unikanie suplementów zawierających retinol oraz ograniczenie spożycia produktów bogatych w tę formę witaminy A.
Innym źródłem witaminy A jest beta-karoten, który znajduje się w warzywach i owocach o pomarańczowym i czerwonym zabarwieniu — marchwi, batatach, dyni czy papryce. Beta-karoten jest prekursorem witaminy A. Jest bezpieczny w większych ilościach, ponieważ organizm przekształca go w witaminę A tylko w ilości, której potrzebuje.
Pamiętaj, że suplementacja jest istotnym elementem dbania o zdrowie kobiety i prawidłowy przebieg ciąży, ale — jeszcze raz to zaznaczymy — zawsze powinna być uzasadniona i prowadzona pod nadzorem lekarza.
Należy unikać suplementów o nieznanym składzie oraz takich, które mogą prowadzić do przedawkowania witamin lub składników mienianych.
Bibliografia
- Seremak-Mrozikiewicz, A., Bomba-Opoń, D., Drews, K., Kaczmarek, P., Wielgoś, M., & Sieroszewski, P. (2024). Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 9(2), 154-156.
- Swora-Cwynar, E., Polaczyk, A., & Dobrowolska, A. (2023). Żywienie kobiet w ciąży i karmiących piersią. Pielęgniarstwo Polskie, 89(3).
- Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
- Rzeźnik, M., & Suliburska, J. (2016). Suplementacja witaminowo-mineralna u kobiet w wieku prekoncepcyjnym. In Forum Zaburzeń Metabolicznych (Vol. 7, No. 3, pp. 106-110).
- Topolska, K., Walowska, D., Dziubaszewska, R., & Makowicz, D. (2020). Zachowania zdrowotne kobiet przy planowaniu ciąży oraz w czasie jej trwania.
